Eyrarbakki - Saga og Atburðir

Eyrarbakki, sögustaður frá landnámi. Gamlar sögur og atburðir sem tengjast þessum stað.

Myndin mín
Nafn:
Staðsetning: Eyrarbakki, Iceland
þorskur.JPGboat1359-Álaborg ÁR 25Björgunarsveitin Björg.BMPEyrarbakki RollerEyrarbakki

þriðjudagur, júní 21, 2005

Sagan af Gústa Greyskinn.

Eftir Sigurð Andersen.

Gusti Greyskinn

Á þeim árum sem Kaninn var að taka við hernáminu af Bretanum með alla sína dollara og nýjungar í farteskinu svo sem súkkulaði, ávöxtum, sigarettum og þó umfram allt tyggigúmmí sem krakkarnir á Bakkanum voru sólgnir í og nutu góðs af meðan Kaninn hafði aðsetur í Kaldaðarnesi.

Já líklega hefur það verið um það leiti sem ég fór að gefa manni nokkrum gaum. Hann var miðaldra og í lægra meðalægi á hæðina, þéttholda, klæddur brúnum trollarabuxum og bláum nankinsjakka.
Maður þessi var silalegur í gangi og hjó ölduna í hverju spori með derhúfu á höfði, svo kallaðan sixpensara sem flestir báru í þá daga nema þeir sem báru hatt, en það gerðu aðeins heldri menn.
Það var sérstakt lag á húfuderinu sem hann lét slúta niður á vinstra gagnaugað og ef svo bar undir að hann fengi nýja, þá hnoðaði hann húfuna þar til rétta lagið var komið.
Hann var aldrei kallaður annað en Gústi- Greyskinn og því var fleygt að hann hafi verið kominn til höfuðstaðarins og verið þar í reiðileysi á velmektardögum Hriflu- Jónasar. Hafi hann sent Gústa á Littla- Hraun þegar nóg rými var í fangelsinu. Líklega fyrir orð hreppstjórans í sveitinni þaðan er Gústi átti uppruna sinn. Víst er að ef angur var í karli lagði hann þannig orð til hreppstjórans.
''Hann stal frá mér kærustuni bölvað beinið'' kvað þá stundum við en ekki lét hann sér ljótari orð um munn fara.

Gústi- Greyskinn var eitt af olnbogabörnum samfélagsins og þótt hann hafi aldrei brotið af sér svo vitað væri, þá var honum komið fyrir á Litla- Hrauni innan um aðra afbrotamenn. Upphaflega til bráðabirgða en dagaði síðan uppi og gerðist mjólkurpóstur á setrinu, en þar var stundaður nokkur búskapur svo fangarnir hefðu eitthvað að vakna til á morgnana. Gústi ók handvagni sínum gegnum þorpið og færði viðskiptavinum ríkisins sína daglegu mjólk hvernig sem viðraði.
Það var ekki sama hvernig menn mættu Gústa. Þegar einhverjum varð á að fara öfugu meginn við hann þá spretti Gústi úr spori til að leiðrétta ruglinginn. Verra var við bílana að eiga. Þó var bót í máli að þeir fóru hægar í þádaga og skröltu hávaðasamir eftir holóttum veginum. Þannig gat Gústi oft séð í tíma hvert stefndi og hlaupið yfir götuna ef svo stóð á, en fyrir kom að hann þurfti að setja kerruna þvert á veginn til að stöðva umferð svo hann kæmist réttu meginn við. Aldrei hlaust þó slys af þessari sérvisku hans því bílstjórar höfðu varann á ef karlinn var frammundan.

Annað sem var sérkennilegt í háttum Gústa var stappið. Stigi hann ekki rétt á einhvern blett á götunni varð hann að stappa eða þjappa staðinn, oft góða stund. Fór hann þá aftur á bak og áfram sitt á hvað þar til rétt var stigið.
Það var undantekning að hann færi inn á heimili fólks. Gamla -Bakaríið var eitt þeirra, en þangað kom hann oftast daglega, stundum kvölds og morgna. Var þá eldhúshurðin opnuð hægt og rólega, Gústi gægðist inn og skaust í hornið sitt við dyrnar og stóð þar þögull. Átti þó til að hlæja kumrandi inn í sjálfan sig og segja síðan afsakandi ''Það var ekkert greyskinnið''. Oftast þáði hann mola kaffi, en meðlæti ekki. Drakk það svart og helst brennheitt og vakti það oft furðu hversu heitt hann gat drukkið kaffið.
Bæri svo við að verið væri að sjóða hrossabjúgu, þá gerði hann sig blíðan í rómi og spurði húsfrúna, ''Ertu að elda grjúpán gæskan?" - "Já viltu bita Gústi minn?" spurði húsfrúin og Gústi þáði.

Við eldhúsborðið settist hann aðeins þegar við tefltum skák, en eftir því sóttist hann á kvöldin. En Gústi setti sínar eigin reglur og eftir þeim urðu allir að fara. Hann lék altaf svörtu mönnunum og fyrstu þrjá leikina í röð en síðan mátti andstæðingurinn leika næstu þrjá. Svo var framhaldið frjálst. En lokaskákina varð hann alltaf að vinna. Undan því varð ekki vikist.
Færi svo að ég ynni af honum drottninguna þá kvað hann jafnan við "Þú stalst frá mér frúnni greyskinnið, það máttirðu ekki gera greyskinnið".





Að taflmennsku lokinni hélt hann heim á "Hælið" eins og hann kallaði það en hét opinberlega Vinnuhælið á Litla- Hrauni. Almenningur kallaði það "Letigarðinn" en öldungarnir í þorpinu kölluðu það jafnan "Fælu".
Þar var upphaflega fjárrétt Bakkamanna og þótti reimt á þeim stað. Síðar var byggð þar þurrabúð af margdæmdum sakamanni. Nokkuð táknrænt fyrir staðinn nú. Sakamaður þessi hafði víða flækst og þótti hirðusamur á eigur annara. Hann dó á Fælu á 45. afmælisdegi sínum 1865.

En aftur að Gústa. Hann átti heimatilbúið ökuskírteini sem hann var hreykinn af og aðeins útvaldir fengu að sjá. Gústi var oft að slæpast úti á Bakka á kvöldin og sníglast í kringum samkomur sem algengar voru í þádaga. Iðuglega var hann að sníkja sér sígarettur. Á seinni árum voru fangarnir farnir að láta hann færa sér fenginn með hótunum og var einn þeirra sínu verstur í þessum efnum. Heljarmenni að burðum en hafði þó ekki pláss fyrir neina góðmennsku þó kroppurinn væri stór.
Hann gekk eitt sinn svo í skrokk á Gústa að stór sá á, en Gústi gerði gott úr öllu og sagði við fólk:
"Það var mér að kenna. Hann fékk ekki nógar sígarettur greyskinnið".

Gústi var kattþrifinn alltaf vel rakaður og þveginn. Fengi hann nýja flík var hann alltaf að dusta hana og strjúka til að vekja athygli okkar. Brosleitur og ánægður með sjálfan sig.
Á helgum dögum bjó hann sig í sparifötin og setti á sig hálsbindi og spókaði sig á Bakkanum.
Þeir sem töldu sig umkomnir að setja sig á háann hest gagnvart Gústa, riðu honum ekki alltaf feitum frá þeirra viðskiptum. Hann kunni að svara fyrir sig. Óvænt og meinlega ef svo bar við.

Í ársbyrjun var 1955 var farið að draga af Gústa. Hann hætti að koma út á Bakka og var sagður lasinn.
Svo rann mánudagurinn 24. janúar upp. Það hafði verið ólund í veðrinu eins og svo oft á þessum árstíma. Að kvöldi þess dags vissu vist fáir út á Bakka hvað Gústa leið. Margir voru uppteknir af því að taka á móti fyrstu fimm Færeyingunum af þeim fjórtán sem koma áttu til að fullmanna fiskibáta Eyrbekkinga. Það var fyrst tveim dögum síðar að fréttist að Gústi hefði dáið á Litla Hrauni þetta kvöld. Útför hans var gerð frá Eyrarbakkakirkju laugardaginn 29.janúar.
Stóðu presthjónin að erfisdrykkju fyrir líkmenn og nákomna. Hann var grafinn í Eyrarbakkakirkjugarði skammt innan sáluhliðs og er leiði hans grasi gróið og lengst af ómerkt.

Volter Antonson skrifaði minningargrein um Gústa í Morgunblaðið 2. febrúar 1955.

Hér lýkur sögunni af kynnum mínum af Gústa, en flest okkar þekkja einhvern sem svipar til Gústa, sem í flestum tilfellum er betur búið að á síðari tímum en þá var, en við skulum ekki gleyma þeim, heldur láta söguna um Gústa- Greyskinn vekja okkur til umhugsunar um velferð þeirra sem minnst mega sín.

Sagan af Gústa Greyskinn er eftir Sigurð Andersen fyrrverandi Símstöðvarstjóra á Eyrarbakka. Gústi hét réttu nafni Ágúst Jónsson og var fæddur 31.ágúst 1896
Magnús Pétursson fangelsisstjóri á Litla Hrauni kostaði erfisdrykkju Gústa heitins. Ágúst Jónsson og var fæddur í Fljótshlíð (Heimild Guðrún Thorarenssen)
Valdimar Árnason kostaði legstein á leiði Gústa.

Efnisorð:

mánudagur, júní 06, 2005

Katthóll

Skammt norðaustur af Einarshafnarhverfi er hólkorn nokkurt sem nefnist Katthóll og þar við lítil tjörn eða dæl.
Þegar ég var barn að aldri var ég varaður við því að ólátast þar nærri, en á þessum slóðum var leiksvæði barna og unglinga úr Skúmstaða og Einarshafnahverfum á vetrum þegar allt var ísi lagt.
Það var trú manna að í hólnum byggju álfar og var sú sögn gömul. Til marks um það heyrði ég eftirfarandi sögur:

Þegar Jón Ormson og kona hans Kristín Jónsdóttir bjuggu í Norðurkoti (bær í Skúmstaðarhverfi) voru eldri bræðurnir þeir Jón og Jakop að vaxa úr grasi og þóttu þeir nokkuð fyrirferðamiklir og uppátækjasamir með eindæmum. Kom þar að þeir fóru að gera rask í hólnum og nágreni hans. Rífa upp grjót og velta til svo hóllinn varð vart svipur hjá sjón.
Nótt eina dreymir Kristínu móður þeirra að til sín komi álfkona og biður hana að hlutast til um að drengirnir hætti þessu raski á hólnum og heimili álfana en ekki fylgir það sögunni hvort Kristín hafi orðið við þessari ósk álfkonunnar, því bræðurnir héldu áfram framkvæmdum sínum á hólnum sem fyrr.
Aftur dreymir Kristínu álfkonuna og var hún nú mjög reið að henni þótti og sagði álfkonan að illt myndi af hljótast ef svo héldi fram sem áður. Kristín lætur nú ekki hjá líða að verða við beðni álfkonunnar og daginn eftir eru strákarnir teknir til bæna og hótar þeim öllu illu ef þeir ekki hlíddu og létu hólin í friði. Bræðurnir sáu sitt vænsta og létu hólinn í friði upp frá því og urðu síðar hinir nýtustu menn.

Í öðrum Norðurbænum var húsmóðirin einu sinni sem oftar að baka flatkökur. Verður hún þá vör við að drengur nokkur stendur í eldhúsdyrunum. Ekki bar hún kennsl á hann og ekki sagði hann orð en það sá hún að hann langaði í köku sem hún þá færði honum og tók hann þegjandi við og hvarf síðan. Náði hún ekki að spyrja hann neins sem hún ætlaði. Reyndi hún að grenslast fyrir um dreng þennan en enginn kannaðist við lýsingu drengsinns og þar sem þetta var að vetrarlagi gat ekki verið um ferðapilt að ræða.

Þegar Eyrarbakkakirkja var vígð 14.des. 1890 kom drengur inn á kirkjugólfið en tók sér ekki sæti heldur stóð þar litla stund. Enginn sem í kirkjunni var kannaðist við piltinn sem hvarf á braut eftir skamma viðdvöl en það var hald manna að drengur þessi væri sá sami og kökuna fékk í Norðurbæ nokkru fyrr og varð það trú manna að hann væri álfabarn úr katthól.
Flóð er víð Katthól sem ekki mátti slá. Það var talið vera eign huldufólksins í Katthóli og átti illt af að hljótast ef það væri slegið. Þegar Jón Stefánsson bjó á Skúmstöðum á ofanverðri 19. öld áraði illa eitt sumarið og varð heyskapur rýr. Freistaðist Jón þá til að slá Katthólsflóðið enda virtist um væna tuggu þar að hafa.
Bar svo ekki til tíðinda fyrr en farið var að gefa heyið þá um veturinn. Jón átti þrjár vænar mjólkurkýr og fengu þær heyið úr Katthólsflóðinu. Brá þá svo við að þær veiktust allar og misstu nytina. Hjöruðu þær svo veturinn en um sumarið voru þær svo fótaveikar að þær gátu ekki fylgt öðrum kúm í haga og voru því hafðar á beit við Bárðarbrú allt það sumar. En af Jóni er það að segja að aldrei lét hann freistast til að slá flóðið eftir þetta .

(sögumaður var Guðmundur Andrésson á Skúmstöðum f. 1903 og hafði eftir móður sinni f.1862. sögurnar gerast um 1870-90.
Skráðar 1967 S.And.)

Efnisorð: